2 marca 2015 roku w Instytucie Teatralnym w Warszawie odbyła się promocja książki Iwo Gall – redutowiec, artysta teatru (red. A. Wypych-Gawrońska, E. Wróbel, J. Warońska, Częstochowa 2014). W panelu, którego gospodarzem była prof. Anna Wypych-Gawrońska, udział wzięli: prof. Urszula Aszyk, prof. Anna Kuligowska-Korzeniewska, prof. Eleonora Udalska i prof. Zbigniew Osiński. Gościem honorowym była wychowanka Iwo Galla, propagatorka jego działalności teatralnej i pedagogicznej, pani Barbara Krafftówna, która wygłosiła poruszające wspomnienie poświęcone swojemu Mistrzowi.
Książka Iwo Gall – redutowiec, artysta teatru składa się z tekstów wygłoszonych na konferencji poświęconej Gallowi, która odbyła się w Częstochowie w ramach uroczystości nadania imienia Iwo Galla sali kameralnej Teatru im. Adama Mickiewicza. W ten sposób środowisko częstochowskich naukowców i artystów chciało przypomnieć postać dyrektora, scenografa, teoretyka i pedagoga, który w latach 1932–1935 kierował Teatrem Miejskim w Częstochowie.
Artykuły poświęcone tematyce dyrekcji częstochowskiej to tylko część książki, która zawiera również teksty przypominające oraz porządkujące dzisiejszą wiedzę o Gallu, a równocześnie odkrywające nieznane obszary działalności artysty, co otwiera nowe perspektywy badań nad jego koncepcjami i twórczością sceniczną. Iwo Galla jako malarza i rysownika prezentuje Urszula Aszyk, jego idee scenograficzne w połączeniu z nurtem reformatorskim w polskim teatrze przedstawia Ewa Guderian-Czaplińska, Galla jako reżysera sztuk Jerzego Szaniawskiego przypomina Eleonora Udalska, inscenizatora Stanisława Wyspiańskiego – Dorota Jarząbek-Wasyl. Osobę Galla jako redutowca i autora istotnych dla kolejnych twórców koncepcji teatralnych opisuje Zbigniew Osiński, teoretyka Iteatru – Anna Kuligowska-Korzeniewska, a twórcę wrażliwego na fonosystem przedstawienia teatralnego – Anna Wypych-Gawrońska.
Autorzy tekstów poświęconych częstochowskiej dyrekcji Iwo Galla dokonali analizy jej charakterystycznych elementów. Politykę repertuarową opisuje Joanna Warońska, aktorów Galla prezentuje Agnieszka Pobratyn, uwarunkowania gospodarcze i finansowe działalności dyrektorskiej przypomina Agata Boral, obraz artysty uwikłanego w lokalną politykę kreśli Elżbieta Wróbel, a Elżbieta Hurnik opowiada o dyrekcji Galla na przykładzie jednej inscenizacji. Teksty o okresie częstochowskim w życiu i twórczości Galla rozbudowują wiedzę na temat teatru w Częstochowie o szersze konteksty, np. wiążąc je z dziejami wizyt Reduty na Jasnej Górze – taką formułę ma artykuł Zbyszka Jędrzejewskiego. Inne dyrekcje Galla obecne są w książce dzięki tekstom Jana Ciechowicza (dyrekcja w Teatrze Wybrzeże) i Macieja Michalskiego (dyrekcja w Kaliszu). Swoistym uzupełnieniem artykułu Ciechowicza jest wykaz materiałów z Biblioteki Gdańskiej z okresu dyrekcji Galla przygotowany przez Marię Sokołowską, a zwieńczeniem całości tomu – zestawienie prac teatralnych Galla autorstwa Urszuli Aszyk.
Iwo Gall
reżyser, scenograf, dyrektor teatrów, pedagog; urodzony 1 kwietnia 1890 roku w Krakowie, zmarł 12 lutego 1959 roku w Krakowie.
Iwo Gall, z wykształcenia artysta plastyk, wcześnie skierował swoje artystyczne zainteresowania w stronę teatru, zaczynając od współpracy z kabaretem „Zielony Balonik”, dla którego tworzył satyryczne rysunki i karykatury. Jako scenograf zadebiutował w Teatrze Polskim w Wiedniu w 1916 roku. Po wojnie działał w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, a w 1923 roku na sześć lat związał się z Teatrem Reduta w okresach warszawskim i wileńskim jego działalności. Opracowując dekoracje i kostiumy dla Reduty w przedstawieniach Wielkanocy Mikołaja z Wilkowiecka w inscenizacji Leona Schillera, Księcia niezłomnego Calderona – Słowackiego w reżyserii Juliusza Osterwy, Snu Felicji Kruszewskiej w reżyserii Edmunda Wiercińskiego, Gall projektował wizję nowoczesnych rozwiązań scenograficznych. Współpraca z wybitnymi reżyserami zachęciła go do podjęcia samodzielnych prób inscenizacyjnych i doprowadziła do reżyserskiego debiutu w Reducie w 1927 roku. Przedstawienie Sędziów Stanisława Wyspiańskiego ujawniło umiejętności twórcze Galla i oryginalność koncepcji reżyserskich ściśle połączonych z propozycjami scenograficznymi – w Sędziach Gall sięgnął do tradycji moralitetu, wykorzystując ją na różnych planach inscenizacji teatralnej. W ukształtowanych w okresie współpracy z Redutą propozycjach nowej scenografii dominowała prostota i oszczędność środków z wykorzystaniem kubistycznych i geometrycznych rozwiązań zabudowy sceny. Teatr dla Galla – redutowca był posłannictwem, które realizował w formie teatru misteryjnego, kameralnego i poetyckiego, podkreślając jednocześnie najważniejszą rolę aktora, budującego blisko widza intymną i nastrojową sztukę sceniczną.
Ideom redutowym Gall był wierny przez całe życie. Kontynuował je podczas współpracy z kolejnymi teatrami (np. pod koniec lat 20. w Wilnie ze Studiem Dramatycznym Hebrajskim i z Teatrem Wołyńskim w Łucku, w latach 30. z warszawskim Ateneum), a także jako samodzielny dyrektor scen (do wybuchu wojny Gall kierował teatrami w Częstochowie w latach 1932–1935, w Warszawie 1935, w Kaliszu 1936–1938). Rozwojowi świadomości artystycznej sprzyjały podróże, w czasie których Gall poznawał współczesny teatr europejski. W latach 30. zaczął także formułować w tekstach teoretycznych swoją koncepcję teatru, którą ostatecznie wyraził w dwóch pracach, w Budowniczym tła scenicznego z 1937 roku i w Scenie „Białej Ściany” z 1956 roku. Jego pomysły zmieniały się, szczególnie propozycje architektonicznej przestrzeni skonstruowanej w formie wizjonerskiego Iteatru, ale niezmiennie uznawał aktora za najważniejszy element sztuki teatru, któremu należy podporządkować inscenizację, umieszczając na tle umownej “białej ściany”.
W czasie wojny i po jej zakończeniu Gall wraz z żoną Haliną podejmował działania teatralne jako reżyser, dyrektor scen, scenograf i pedagog. Założył Studio Dramatyczne, w którym kształcili się świetni aktorzy, m.in. Barbara Krafftówna. W działalności pedagogicznej prowadzonej razem z Haliną Gallową wymagał od przyszłego aktora pełnego zaangażowania w sztukę i podporządkowania się zasadom pracy zespołowej przy eliminacji jakichkolwiek przejawów gwiazdorstwa. W latach 1946–1949 kierował Teatrem Wybrzeże, z sukcesem inscenizując takie sztuki, jak Homer i Orchidea Tadeusza Gajcego czy Jak wam się podoba Williama Szekspira. W 1949 został dyrektorem Teatru Wojska Polskiego w Łodzi (zmienił nazwę na Teatr im. Stefana Jaracza) a w kolejnych latach współpracował z teatrami w Krakowie (Teatr Młodego Widza, Teatr im. Juliusza Słowackiego), Bielsku-Cieszynie oraz Warszawie (Teatr Żydowski).
Do końca pracował w teatrze i dla teatru, reżyserując i tworząc scenografie do spektakli, a przede wszystkim starając się przekazywać twórcom scenicznym oraz odbiorcom kultywowane przez siebie przez całe życie idee sztuki teatru.
E.W.