Dzisiaj najczęściej wypowiadanym i słyszanym zdaniem jest zapewne zdanie „Święta, święta i po świętach”. Większość ludzi wróciła już do pracy i swoich obowiązków, ale w liturgii Kościoła święta wciąż trwają.
O tym, czym jest oktawa Bożego Narodzenia mówi ks. Mariusz Bakalarz, rzecznik archidiecezji częstochowskiej:
– Dwa największe święta, dwie uroczystości w roku liturgicznym, czyli Wielkanoc Zmartwychwstanie Pańskie i Boże Narodzenie, mają swoje oktawy, czyli te uroczystości są rozciągnięte na 8 dni. Sam dzień uroczystości oraz 7 kolejnych dni. Jest to trochę nawiązanie do tradycji żydowskiej, której przynajmniej pascha, ale też niektóre inne święta trwały przez tydzień, a właściwie przez 8 dni. Stąd chrześcijanie zaczerpnęli także i ten zwyczaj. W obecnym kalendarzu liturgicznym mamy te dwie oktawy, czyli Wielkanocy i Bożego Narodzenia. Choć tradycyjnie obchodzimy już nieistniejącą, co prawda, ale w obyczajowości w tradycji bardzo celebrowano oktawę uroczystości Bożego Ciała. Także kiedyś mieliśmy Oktawę Uroczystości Zesłania Ducha Świętego, która także wyznacza inne święta i uroczystości, które następują w kalendarzu liturgicznym. Sama uroczystość Bożego Narodzenia i Oktawa to jest jeden obchód. Dzisiaj i w następne dni Oktawy jeszcze usłyszymy w liturgii Mszy Świętej, zwłaszcza w modlitwie Eucharystycznej, że jest to ten dzień, kiedy Maryja Dziewica porodziła Zbawiciela. I tak będziemy słyszeć przez kolejne dni, mimo że to już nie 25, bo dla nas jest to jeden dzień, który trwa. Trzeba jednak zauważyć, że nie obchodzimy już każdego z tych kolejnych dni tak uroczyście, jak samego Bożego Narodzenia, choć śpiewamy Chwała na wysokości Bogu, choć jest to wspomnienie w tekstach mszalnych, to jednak już ta zewnętrzna okazałość jest nieco mniejsza.
Drugi dzień oktawy Bożego Narodzenia, 26 grudnia, poświęcony jest św. Szczepanowi, diakonowi i pierwszemu męczennikowi. Kult liturgiczny św. Szczepana znany jest od IV wieku. W państwie Karolingów, a następnie w innych krajach zachodnich i północnych św. Szczepan stał się patronem koni, dlatego 26 grudnia święcono owies. W niektórych parafiach zwyczaj ten nadal jest pielęgnowany.
Trzeci dzień oktawy, 27 grudnia, poświęcony jest św. Janowi Apostołowi. Jego kult liturgiczny istniał już od IV wieku. W dniu św. Jana święci się wino i podaje się wiernym do picia. To bardzo stara tradycja Kościoła, sięgająca czasów średniowiecza. Związana jest z pewną legendą, według której św. Jan miał pobłogosławić kielich zatrutego wina. Wersje tego przekazu są różne. Jedna mówi, że to cesarz Domicjan, który wezwał apostoła do Rzymu, by tam go zgładzić, podał mu kielich zatrutego wina. Św. Jan pobłogosławił go, a kielich się rozpadł.
Dziś ta tradycja ma inną wymowę. Głównym przesłaniem Ewangelii według św. Jana jest miłość. Dlatego, gdy podaje się owo wino, mówi się „pij miłość św. Jana”. Bo wino – sięgając do biblijnych korzeni – oznacza szczęście, radość, ale również cierpienie i miłość.
Czwarty dzień oktawy, 28 grudnia, to święto Młodzianków, wprowadzone do liturgii w V wieku. Młodziankowie to dzieci z Betlejem i okolicy, które niewinnie musiały oddać życie dla Chrystusa. Historia tego wydarzenia stała się treścią obchodu liturgicznego.
Dni następne, to jest 29, 30 i 31 grudnia, zgodnie z prawami oktawy, są dalszym ciągiem obchodów Bożego Narodzenia. W tym czasie przypadają dwa wspomnienia dowolne – św. Tomasza Becketa, biskupa i męczennika (29 grudnia) i św. Sylwestra I, papieża (31 grudnia).
Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy w piątek po Bożym Narodzeniu – można jeść pokarmy mięsne, tak jak to ma miejsce w oktawie Wielkanocy:
– Jest pewna różnica pomiędzy oktawą Wielkanocy i oktawą Bożego Narodzenia, ponieważ dni oktawy Wielkanocy każdy z nich ma rangę uroczystości, zatem jeśli wypada wówczas piątek, to znosi on ten tak zwany post piątkowy, czyli wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Oktawa uroczystości Narodzenia Pańskiego ma nieco niższą rangę – rangę święta, zatem w ten piątek obowiązuje nas wszystkich post piątkowy, czyli wstrzemięźliwość od pokarmu mięsnych.
Ostatni dzień oktawy Bożego Narodzenia wypada 1 stycznia – uroczystość Maryi Bożej Rodzicielki. Jest to także Światowy Dzień Pokoju, z okazji którego Ojciec Święty ogłasza swe orędzie pokojowe, adresowane do wszystkich ludzi dobrej woli.