„Działalność bp. Teodora Kubiny w latach 1945–1951” to temat I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, która miała miejsce w sobotę, 18 listopada w częstochowskim Wyższym Międzydiecezjalnym Seminarium Duchownym. Rozpoczęła ona cykl konferencji naukowych – „Biskupi częstochowscy w Polsce »ludowej«”.
Konferencja rozpoczęła się Mszą św., której przewodniczył abp Wacław Depo, metropolita częstochowski. Duchowny podkreślił, że bp Kubina był nie tylko wielkim kapłanem i człowiekiem w pełni oddanym Matce Bożej, ale też patriotą, który całym sercem kochał Polskę:
– Zrodzony na ziemi śląskiej, kiedyś kapłan diecezji wrocławskiej, która podlegała wtedy administracji niemieckiej, od samego początku dał się poznać jako wielki miłośnik ziemi ojczystej jej historii. Dlatego później, kiedy został już biskupem częstochowskim, wielką jego troską było odwiedzanie środowisk polonijnych, zarówno w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, jak i Ameryki Środkowej, żeby te wspólnoty, które tam wyemigrowały, zazwyczaj za chlebem, za sprawą ratowania swoich rodzin i życia, by były umocnione od strony wiary. Przyznam się, że kiedy 80 lat później odbyłem podróż jego śladami po Brazylii, to ta pamięć o nim była. Dlatego gdy oni przyjechali do Częstochowy, to obok Jasnej Góry przybywali do katedry, żeby się pomodlić przy jego sarkofagu. Dlatego dzisiaj też jest nam potrzebny jako pasterz, który nie tylko troszczył się o sprawy Kościoła, o sprawy społeczne, bo tutaj był wielkim duchownym. Dbał o to, żeby Polska miała swój charakter i swoją tożsamość poprzez wiarę katolicką.
W homilii abp Depo, interpretując Ewangelię zauważył, że niesprawiedliwy sędzia jest swoistym symbolem współczesnego człowieka:
– Powraca bolesne stwierdzenie o granice nietolerancji, nienawiści. Powraca również owe dzisiejsze słowo niesprawiedliwego sędziego, które zdaje się być dzisiaj jakąś pseudodrogą przechodzenia przez świat. „Boga się nie boję i z ludźmi się nie liczę.” Czyż tego nie doświadczamy poprzez wszystkie parlamenty świata, które zdają się Boga wykreślać nie tylko z historii, ale z mentalności. Dlatego kim jest wtedy człowiek? Z ludźmi się nie liczy. Są tylko masą, tłumem, zbiegowiskiem, którym się zarządza.
Matropolita Częstochowski przywołał słowa z listu bp. Teodora Kubiny, napisanego na Wielkanoc 1926 roku: „Wszak choć jestem pierwszym biskupem, nie ja rozpocząłem rządy w Częstochowie. I w ogóle ja tu nie rządzę, albowiem rządzi tu, na Jasnej Górze, od dawien dawna, Najświętsza Maria Panna, Królowa Korony Polskiej i tutaj utworzyła Ona sobie królestwo. Mogę być tylko jej ministrem pełnomocnym, który pokornie, ale nieustraszenie wykonywa jej rozkazy. Nie zmniejsza się przez to moja odpowiedzialność, ale przeciwnie – powiększa się jeszcze.” Odnosząc się do nich abp Depo zauważył, że owszem, Polska zmartwychwstała, ale nie Polacy:
– W tych krótkich słowach tkwi cała tragedia dzisiejszych stosunków. To są słowa Teodora Kubiny. Wskazują na drogę do poddźwignięcia narodu z jego ciężkiej niemocy. Nie tyle od lepszych ustaw, od lepszych zasobów pieniężnych i innych środków materialnych, ile raczej od lepszych ludzi zależy dobro i przyszłość Polski. Tę prawdę powinniśmy sobie wbić w rozum i w serce. W tym dziele odnowy ducha narodu nie własną siłą, nie tylko własnym wysiłkiem naszych pragnień i mężności, ale z pomocą boską Częstochowa powinna odgrywać pierwszorzędną rolę u stóp Królowej Korony Polski.
Podczas konferencji miała miejsce promocja książki „Bp Teodor Kubina (1880-1951). Listy pasterskie – orędzia – odezwy”. Zbiór wydano pod redakcją ks. Mariana Dudy:
– Została wydana w perspektywie obchodów stulecia Archidiecezji Częstochowskiej. Książka poświęcona jest pierwszemu biskupowi częstochowskiemu. Zebrane zostały w niej wszystkie listy pasterskie biskupa, jego orędzia i odezwy – to w tym I tomie, bo planowany jest jeszcze II tom poświęcony bp. Kubinie w przyszłości. W książce jest całe nauczanie, które duchowny zawierał w listach paserskich bardzo pogłębionych, długich; takich małych traktach teologicznych, np. o Eucharystii, o Kościele, o miejscu ludzi świeckich w Kościele. I to wszystko na blisko 700 stronach 700 zostało zaprezentowane,żeby to dziedzictwo pierwszego biskupa mogło być poznane i mogło jakoś ożyć.
Ks. dr Paweł Kostrzewski podczas konferencji wygłosił prelekcję, zatytułowaną „Bp Teodor Kubina wobec rzeczywistości społecznej”. Zdradził, jakie kwestie kryły się za owym tematem:
– Chcę pokazać działalność biskupa w tych pierwszych latach powojennych, gdzie biskup, mając w pamięci ogromne straty personalne i materialne w okresie II wojny światowej robił wszystko, żeby umożliwić Kościołowi działalność duszpasterską. Musiał niestety zmierzyć się z wieloma trudnościami wynikającymi z polityki ówczesnych władz komunistycznych. Między innymi musiał się zmierzyć z problemem aresztowania wielu duchownych decyzji częstochowskiej. Innym takim ważnym problemem dla bp. Kubiny było narzucenie kontroli państwowej nad Caritasem, a Caritas, biskup powtarzał, że to jest działalność charytatywna, która jest najlepszą apologią Kościoła, najlepszą broną Kościoła i pilnował by nie doszło do przejęcia tej kontroli, nie mógł pozwolić, żeby państwo tutaj decydowało. Chcę także pokazać bp Kubinę w odniesieniu do ruchu księży patriotów. To był ruch, który miał dokonać rozłamu w Kościele stworzony przez władze komunistyczne i biskup nie zgadzał się, żeby nasi księża byli aktywnymi członkami, żeby uczestniczyli w tym ruchu. Nakłaniał ich, żeby się z tej działalności wycofali. Chcę także pokazać, jak władze komunistyczne postrzegały biskupa, który głosił kazania, które oni uznawali za wrogie wobec państwa ludowego.
Historyk Jarosław Durka podczas swojej prelekcji skupił się na początkach komunizmu po roku 1945:
– Stosunki państwo-Kościół po II wojnie światowej do 1951 roku. To jest taki trudny okres, bo to jest okres prowadzenia w Polsce przez komunistów swojej władzy, czyli instalowania systemu komunistycznego, a później już początek terroru stalinowskiego. Oczywiście tutaj te daty, chronologia nie zawsze jest oczywista do ustalenia, dlatego że do wydarzeń związanych z terrorem dochodziło już dużo wcześniej, niż oficjalnie, w cezurkach chronologicznych w encyklopediach.
Dr hab. Rafał Łatka, prof. UKSW z Biura Zadań Historycznych IPN podjął się tego samego zakresu historycznego podczas swojego wykładu, jednak w odmiennym aspekcie:
– Aktywności bp. Teodora Kubiny na rzecz Episkopatu Polski w tym okresie pierwszych lat Polski pod rządami komunistów, a więc 1945-51. Przedstawię, jak ta aktywność się kształtowała, na co najbardziej bp Kubina kładł nacisk i jak to było postrzegane w ramach Episkopatu Polski.
Konferencji towarzyszyła wystawa okolicznościowa, zatytułowana „Bp Teodor Kubina (1880-1951) i jego czasy”, zredagowana przez ks. mgr. Bogdana Blajera, dyrektora Muzeum Archidiecezji Częstochowskiej.